KTHEHU MBRAPA

ADHD

Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD)

Çrregullimi i Deficitit të Vëmendjes me Hiperaktivitet (ADHD) është një gjendje shëndetësore mendore që diagnostikohet dhe shkakton vështirësi në ruajtjen e vëmendjes ndaj detyrave dhe në kontrollimin e sjelljeve impulsive. Gjendja zakonisht zhvillohet gjatë fëmijërisë dhe trajtohet me medikamente, terapi, dhe ndonjëherë me një kombinim të të dyjave.

Çfarë është çrregullimi i deficitit të vëmendjes me hiperaktivitet (ADHD)?

ADHD është një çrregullim shëndetësor mendor që fillon që në fëmijëri. Simptomat dalin në pah para moshës 12 vjeç dhe shkaktojnë trazira në jetën e përditshme. Studimet tregojnë se ADHD është ndjeshëm i trashëguar, që nënkupton se faktorët gjenetikë kontribuojnë në mënyrë të konsiderueshme në zhvillimin e këtij çrregullimi. Gjithashtu, besohet se ndryshimet në strukturën dhe funksionimin e trurit kontribuojnë në shfaqjen e simptomave të ADHD-së

Fëmijët dhe adoleshentët me ADHD përjetojnë simptoma si përfundimi i shpejtë i detyrave, vështirësitë në mbajtjen e vëmendjes, ndërprerja e të tjerëve dhe qetësimi i vazhdueshëm [1]. Edhe pse këto janë disa nga simptomat e zakonshme të ADHD-së, është e rëndësishme të theksohet se manuali DSM-5, i përdorur për diagnozimin e çrregullimeve mendore, identifikon tre nën-lloje të ADHD-së
Individët me këtë nënlloj kryesisht hasin vështirësi me simptomat e pavëmendshmërisë, të tilla si dukja e shpërqendruar, paaftësia për të kushtuar vëmendje ndaj detajeve, dhe vështirësitë në ndjekjen e udhëzimeve.
Personat me këtë nënlloj përjetojnë vështirësi në qëndrimin e qetë dhe në kontrollimin e impulseve të tyre, çka shfaqet nëpërmjet simptomave si përcjellja e pavend e mendimeve, lufta për të pritur për radhën e tyre, biseda e tepërt, dhe gjendja e vazhdueshme në lëvizje.
Përfundimisht, individët me prezantimin e kombinuar të ADHD-së do të manifestojnë simptoma të të dyjave, pavëmendshmërisë dhe hiperaktivitetit/impulsivitetit.

Simptomat

Varësitë përfshijnë një spektër të gjerë të çrregullimeve që ndikojnë në sjelljen dhe funksionimin e trupit. Simptomat e përgjithshme të varësive mund të jenë të ndryshme bazuar në substancën ose sjelljen varësuese, por disa simptoma janë të përbashkëta për shumicën e varësive.
  • Vështirësi në ruajtjen e vëmendjes ndaj detyrave
  • Shfaqje e pakënaqësisë ndaj detyrave që kërkojnë përpjekje mendore
  • Harrimi i detajeve ose bërja e gabimeve pa kujdes
  • Vështirësi në organizimin ditor
  • Probleme në ndjekjen e udhëzimeve
  • Ndërhyrje në bisedat e të tjerëve pa pritur radhën
  • Vështirësi për të pritur
  • Vështirësi për të qëndruar i/e qetë në vend

Diagnostifikimi i ADHD-së

Nëse keni dyshime për ADHD, është thelbësore të konsultoheni me një mjek ose një specialist të shëndetit mendor, si një psikolog ose punonjës social. Ky profesionist mund të ofrojë një diagnozë të saktë dhe të zhvillojë një plan të duhur trajtimi. Ju lutemi mos bëni teste vetë-diagnoze sepse nuk është e mundur të keni rezultate të sakta.

Diagnoza e ADHD-së bëhet nga profesionistët e shëndetit duke përdorur gjykimin profesional dhe duke u mbështetur në kriteret diagnostike të përcaktuara në Manualin Diagnostik dhe Statistikor të Çrregullimeve Mendore, edicioni i pestë (DSM-5). Për të marrë diagnozën e ADHD-së, fëmijët duhet të tregojnë të paktën gjashtë simptoma, ndërsa adoleshentët mbi 17 vjeç dhe të rriturit duhet të kenë të paktën pesë simptoma. Këto simptoma duhet të jenë të pranishme për një periudhë të së paku gjashtë muajsh.

Nëse një person përmbush numrin e duhur të simptomave të pavëmendshmërisë, atij do t’i jepet diagnoza e llojit të pavëmendshmërisë së ADHD-së. Nëse shfaq mjaftueshëm simptoma të hiperaktivitetit dhe impulsivitetit, diagnostikohet me atë nënlloj. Në rastet kur një person tregon simptoma të mjaftueshme nga të dy nënllojet, atij i jepet diagnoza e një forme të kombinuar të ADHD-së.

Shkaqet e ADHD-së

Nuk ka një shkak të vetëm për ADHD-në; përkundrazi, një varg faktorësh mund të rrisin rrezikun e një fëmije për të zhvilluar këtë gjendje. Studiuesit kanë konstatuar se ka një komponent të fortë gjenetik në ADHD, që do të thotë se faktorët gjenetikë mund të kontribuojnë në zhvillimin e ADHD-së

Ka shumë faktorë mjedisorë që gjithashtu mund të rrisin rrezikun e zhvillimit të ADHD-së. Për shembull, lindja para kohe, pesha e ulët në lindje dhe ushqyerja e dobët gjatë periudhës para lindjes mund të rrisin të gjitha rrezikun e një fëmije për ADHD, pasi këto faktorë mund të ndikojnë negativisht në zhvillimin e trurit

Faktorë të tjerë që mund të kontribuojnë në ADHD janë ekspozimi ndaj pesticideve dhe metaleve të rënda. Studiuesit kanë gjetur se ekspozimi ndaj pesticideve gjatë shtatzënisë ose gjatë ushqyerjes me gji shkakton simptoma të ADHD-së. Për më tepër, ekspozimi ndaj plumbit, si dhe ndaj disa metaleve të tjera të rënda, mund të çojë në simptoma të ADHD-së

Ajo që mund të konkludohet nga kërkimet e disponueshme është se gjenetika ndikon ndjeshëm nëse një fëmijë do të zhvillojë ADHD ose jo, por mjedisi është gjithashtu i rëndësishëm. Ndikimet mjedisore janë në lojë ndërsa një fëmijë është ende duke u zhvilluar në mitër.

Trajtimi për ADHD

Nuk ka kurë për ADHD-në, por ka opsione trajtimi që mund të bëjnë simptomat më të menaxhueshme dhe të reduktojnë ndërhyrjet që ADHD shkakton në jetën e përditshme. Me trajtim dhe mbështetje, individët që jetojnë me ADHD mund të mësojnë të funksionojnë mirë në punë, shkollë dhe mjedise sociale. Të dyja, ilaçet dhe terapitë sjellësore, janë gjetur të jenë të dobishme për trajtimin e ADHD-së.

Opsionet e trajtimit janë detajuar më poshtë.

Medikamentet për Trajtimin e ADHD-së

Ekzistojnë shumë ilaçe që janë gjetur të jenë efektive për trajtimin e simptomave të ADHD-së.
Njihet gjithashtu me emrin tregtar Ritalin, Methylphenidate është një nga ilaçet më të njohura për trajtimin e simptomave të ADHD-së. Është gjetur të jetë efektiv për fëmijët, adoleshentët dhe të rriturit
Ky ilaç shpesh referohet me emrin e tij tregtar, Strattera. Të dhënat tregojnë se ai funksionon më mirë për të rriturit në krahasim me fëmijët
Njihen zakonisht nën emrin tregtar të ri Adderall, Amphetamines janë gjithashtu efektive për trajtimin e simptomave të ADHD-së tek fëmijët dhe adoleshentët
Medikamentett mund të jenë një opsion efektiv trajtimi për ADHD-në, por është e rëndësishme të kujtohet se ilaçet mund të shkaktojnë efekte anësore. Efektet anësore të zakonshme të ilaçeve për ADHD përfshijnë mungesën e oreksit, çrregullimet e gjumit, dhimbjet e stomakut, ankthin, dhimbjet e kokës dhe të vjellat

Terapitë sjellore

Terapitë mund të ndihmojnë individët me ADHD të mësojnë mënyra për të përballuar simptomat dhe të menaxhojnë sjelljen e tyre në mënyrë efektive. Më poshtë diskutohen disa nga modalitetet më të zakonshme terapeutike:
Ky modalitet terapeutik mëson njerëzit të zëvendësojnë modelet e mendimit të shtrembëruara ose jo të dobishme me mënyra të reja të të menduarit. Disa studime sugjerojnë se është e dobishme për trajtimin e simptomave të ADHD-së
Trajnimi në vëmendshmëri mëson individët të fokusohen në momentin e tanishëm dhe të reduktojnë reagimet impulsive. Ky lloj trajnimi mund të ndihmojë në përmirësimin e koncentrimit dhe në uljen e shpërqendrimit.
Këto programe edukojnë prindërit mbi teknikat e menaxhimit të sjelljes dhe ndihmojnë në krijimin e një mjedisi mbështetës në shtëpi. Trajnimi i prindërve është thelbësor për menaxhimin efektiv të simptomave të ADHD-së te fëmijët.
Terapia sjellësore përfshin ndërhyrje të drejtpërdrejta për të ndihmuar në modifikimin e sjelljeve problematike. Ajo përdor sisteme shpërblimi dhe ndëshkimi për të ndryshuar sjelljet.
Disa prova sugjerojnë se shtesat e caktuara ushqimore, siç është Zinku, mund të jenë të dobishme për njerëzit me ADHD. Flisni me mjekun tuaj rreth nevojave tuaja ushqimore. Aktiviteti fizik gjithashtu mund të përmirësojë performancën kognitive tek njerëzit me ADHD, prandaj mund të jetë e dobishme të ndiqet një regjim i rregullt i stërvitjes
Këto terapi, të kombinuara me këshillim dhe ndonjëherë medikamente, mund të ofrojnë një qasje të gjithanshme dhe të efektshme në menaxhimin e ADHD-së.

Këshilla për një fëmijë me ADHD

Nëse fëmija juaj tregon simptoma të ADHD-së, është e rëndësishme të konsultoheni me Psikologun. Ai do të kryejë një vlerësim, që me shumë gjasa do të përfshijë dërgimin e një pyetësori tek mësuesi i fëmijës tuaj, për të përcaktuar cilat simptoma tregon fëmija juaj në klasë. Ju gjithashtu do të kërkohet të plotësoni një pyetësor prindëror për të vlerësuar simptomat e ADHD-së.

Nëse diagnostikohet, linja e parë e trajtimit do të varet nga mosha e fëmijës tuaj. Për fëmijët nën moshën 6 vjeç, zakonisht rekomandohet terapia sjellësore para se të filloni me medikamente. Kur fëmija mbush 6 vjeç, medikamentet zakonisht përdoren së bashku me terapinë sjellësore .

Përveç kërkimit të trajtimit për fëmijën tuaj, mund të përdorni strategjitë e mëposhtme për të ndihmuar fëmijën tuaj të përballë simptomat e ADHD-së:
Vendosja e një rutine të qartë dhe të rregullt është shumë e rëndësishme për fëmijët me ADHD. Një orar i parashikueshëm ndihmon në zvogëlimin e shpërqendrimeve dhe në krijimin e një mjedisi të qetë dhe të organizuar për fëmijën. Duke caktuar kohë të caktuara për zgjimin, vaktet, kohën e lojës dhe orën e gjumit, fëmija mëson të formojë pritshmëri të qarta për çdo pjesë të ditës dhe ndihet më i sigurt. Struktura dhe konsistenca që vijnë me një rutinë të rregullt janë thelbësore për të ndihmuar fëmijët me ADHD të menaxhojnë më mirë sfidat e përditshme, duke i bërë ata të ndihen më të qetë dhe më të kontrolluar në situata të ndryshme.
Fikja e televizorit dhe sigurimi i një hapësire të qetë për punë mund të ndihmojë fëmijën tuaj të kryejë detyrat, pasi nuk do të shpërqendrohet nga elementët në mjedis.
Ashtu si fëmijët e tjerë, ata me ADHD kanë nevojë për një orar të rregullt gjumi, shumë mundësi për ushtrim fizik, dhe një dietë të ushqyeshme. Nëse nuk po hanë dhe flenë siç duhet dhe nuk po marrin mundësi për ushtrim, simptomat e ADHD-së mund të përkeqësohen.
Simptomat e ADHD-së mund të çojnë në sjellje frustruese dhe jashtë detyrës herë pas here, por fëmijët kanë nevojë të dinë kur po bëjnë mirë. Lavdërimi dhe shpërblimi i sjelljes së mirë bëjnë që ajo të përsëritet dhe i mëson fëmijës tuaj si duhet të sillet.
Lënja e detyrave të mëdha ose të detyrimeve për minutën e fundit ka të ngjarë të çojë në stres dhe frustrim për fëmijën tuaj. Mësoni atë të planifikojë duke filluar detyrat herët, duke i ndarë ato në hapa më të vegjël, dhe duke marrë pushime kur është e nevojshme.
Mund të jeni të tunduar të qortoni ose të bërtisni kur fëmija juaj me ADHD sillet keq, por këto forma të disiplinës zakonisht nuk janë efektive. Trajtoni sjelljen negative duke dhënë një kohë pushimi ose duke hequr privilegje.
Këto terapi, të kombinuara me këshillim dhe ndonjëherë medikamente, mund të ofrojnë një qasje të gjithanshme dhe të efektshme në menaxhimin e ADHD-së.

Resources

  1. Magnus, W., Nazir, S., Anilkumar, A.C., & Shaban, K. (2022).
  2. Attention deficit hyperactivity disorder. StatPearls Publishing LLC..
  3. Centers for Disease Control and Prevention. (2022, August 9). What is ADHD? . 
  4. Epstein, J. N., & Loren, R. E. (2013). Changes in the definition of ADHD in DSM-5: subtle but important. Neuropsychiatry, 
  5. American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.)..
  6. Núñez-Jaramillo, L., Herrera-Solís, A., & Herrera-Morales, W.V. (2021). ADHD: Reviewing the causes and evaluating solutions.
  7. Journal of Personalized Medicine, 11(3), 166. https://doi.org/10.3390/jpm11030166
  8. Punja, S., Shamseer, L., Hartling, L., Urichuk, L., Vandermeer, B., Nikles, J., & Vohra, S. (2016). Amphetamines for attention deficit hyperactivity disorder (ADHD) in children and adolescents. Cochrane Database of Systematic Reviews.
  9. Centers for Disease Control and Prevention. (2022, August 9). Treatment of ADHD. https://www.cdc.gov/ncbddd/adhd/treatment.html
  10. Sayal, K., Prasad, V., Daley, D., Ford, T., & Coghill, D. (2018). ADHD in children and young people: Prevalence, care pathways, and service provision. The Lancet Psychiatry, 5(2), 175-186. 

Vërejtje:

Ky informacion është për qëllime edukative dhe nuk zëvendëson këshillimin ose diagnozën profesionale. Gjithmonë këshillohuni me psikologun tuaj ose një profesionist tjetër të shëndetit mendor për një vlerësim dhe trajtim të saktë.
logo-final

Pavarësisht se çfarë po përjetoni, ka mënyra për të ndërmarrë veprime për të mbështetur veten dhe ata përreth jush.

 

Menu


Regjistrohu duk shënuar E-mail

Abonohu falas për të marrë informacionet e fundit mbi shëndetin mendor