KTHEHU MBRAPA

Varësitë

Menaxhimi i varësive. strategjitë për rimëkëmbje dhe shërim

Varësitë përfshijnë një gamë të gjerë të sjelljeve të dëmshme që mund të përfshijnë substancat si alkooli dhe drogat, si dhe sjellje të tilla si lojërat e fatit ose përdorimi i tepruar i internetit. Ato shpesh shfaqen si një nevojë të pashmangshme për të vazhduar me sjelljen pavarësisht pasojave negative.

Menaxhimi i varësive kërkon një ndërhyrje të kujdesshme dhe të qëllimshme, që mund të përfshijë terapi profesionale, mbështetje nga grupet e shoqërisë, dhe ndryshime të qëndrueshme në mënyrën e jetesës. Tranzicioni nga varësia në rimëkëmbje është një rrugëtim personal që kërkon kohë, përkushtim dhe mbështetje të vazhdueshme.

Disa nga llojet e varësive më të e shpeshta:

Llojet e Varësive:

Varësitë Biologjike (Fizike): Këto varësi përfshijnë një varësi fizike ndaj substancave të caktuara si alkooli, nikotina, dhe drogat. Trupi merr një adaptim fizik ndaj prezencës së substancës, dhe mungesa e saj shkakton simptoma të tërheqjes që mund të jenë shumë të rënda.

Varësitë Psikologjike: Një lloj varësie ku dëshira për një substancë ose sjellje është e lidhur më shumë me nevojat psikologjike sesa me dëshirën fizike. Kjo përfshin varësinë nga interneti, lojërat e fatit, puna, dhe seksualiteti.

Varësitë:

Alkooli ndikon direkt në sistemin nervor qendror, duke ulur aktivitetin e trurit dhe shkaktuar një ndjenjë të përkohshme të qetësisë dhe euforisë. Përdorimi i rregullt dhe i tepruar çon në tolerancë dhe varësi fizike, ku trupi kërkon alkool për të funksionuar normalisht dhe për të shmangur simptomat e tërheqjes.

Pasojat: Varësia nga alkooli mund të çojë në dëmtime të rënda të mëlçisë, probleme të zemrës, çrregullime të shëndetit mendor si depresioni dhe ankthi, si dhe dëmtime të marrëdhënieve personale dhe profesionale.
Nikotina ndikon shpejt në trurin duke çliruar neurotransmetues që sjellin ndjenja të kënaqësisë, çka shpejton zhvillimin e varësisë. Me kalimin e kohës, trupi dhe truri kërkojnë më shumë nikotinë për të arritur të njëjtën ndjenjë kënaqësie, duke çuar në varësi.

Pasojat: Varësia nga nikotina mund të shkaktojë probleme serioze shëndetësore, përfshirë sëmundje të zemrës, kancer të mushkërive, dhe probleme të frymëmarrjes. Gjithashtu, ajo rrit rrezikun e sëmundjeve të tjera kronike dhe mund të ndikojë negativisht në cilësinë e jetës.
Kafeina stimulon sistemin nervor qendror dhe mund të çojë në ndërtimin e tolerancës dhe varësisë fizike. Ndërprerja e saj mund të shkaktojë simptoma të tërheqjes si dhimbje koke dhe irritabilitet.

Pasojat: Varësia nga kafeina mund të çojë në çrregullime të gjumit, ankth, probleme me tretjen, dhe ndjenja të vazhdueshme të lodhjes.
Drogat e paligjshme si heroina dhe kokaina shkaktojnë lëshimin e neurotransmetuesve që provokojnë ndjenja të thella të kënaqësisë. Përdorimi i vazhdueshëm ndryshon mënyrën se si truri përpunon këto ndjenja, duke çuar në varësi fizike dhe psikologjike.

Pasojat: Varësia nga drogat e paligjshme çon në degradimin e shëndetit mendor dhe fizik, probleme ligjore dhe financiare, dëmtime të marrëdhënieve personale dhe profesionale, dhe në raste të rënda, vdekje të parakohshme.
Medikamentet si opioidet dhe benzodiazepinat mund të shkaktojnë varësi kur përdoren për një periudhë të gjatë ose në mënyra të papërshtatshme, duke manipuluar mënyrën se si truri dhe trupi reagojnë ndaj dhimbjes dhe stresit.

Pasojat: Përdorimi i tepruar dhe varësia nga këto medikamente mund të çojë në depresion të thellë, përkeqësim të funksionimit kognitiv, probleme të tërheqjes së rënda, dhe në raste ekstreme, vdekje.
Përdorimi i substancave hallucinogjene si LSD dhe psilocibina ndryshon perceptimin, ndjenjat dhe mendimet. Përdorimi i rregullt mund të çojë në varësi psikologjike, duke kërkuar përdorimin e vazhdueshëm për të arritur ndjenja të ngjashme ose për të shpëtuar nga realiteti.

Pasojat: Varësia nga hallucinogjenet mund të çojë në çrregullime të perceptimit, probleme të marrëdhënieve, dhe në raste të rënda, çrregullime të qëndrueshme mendore si psikoza.
Ushqimet e pasura me sheqer, yndyrë ose kripë ndikojnë në trurin duke shkaktuar ndjesi të forta të kënaqësisë dhe shpesh çojnë në konsum të tepruar për të përjetuar të njëjtat ndjenja.

Pasojat: Varësia nga ushqimi mund të çojë në obezitet, sëmundje të zemrës, diabet, dhe probleme të tjera shëndetësore si dhe çrregullime të të ngrënit.
Disa njerëz zhvillojnë një varësi ndaj aktivitetit fizik të tepruar, veçanërisht stërvitjeve të forta dhe të vazhdueshme, e njohur si “gym addiction” ose varësia nga palestra. Kjo varësi shpesh nis nga dëshira për të arritur ose ruajtur një pamje ideale trupore ose për të menaxhuar stresin.

Pasojat: Mund të çojë në dëmtime të trupit, siç janë lëndimet e muskujve dhe nyjeve, çrregullime të të ngrënit, dhe një ndjenjë të detyrimit që mund të ndikojë negativisht në jetën sociale dhe emocionale.
Substancat anorektike përdoren për të reduktuar oreksin dhe janë të zakonshme në mjediset e kontrollit të peshës. Përdorimi i tyre i tepruar mund të çojë në varësi fizike dhe psikologjike.

Pasojat: Varësia nga këto substancat mund të çojë në çrregullime të rënda të të ngrënit, mungesë të lëndëve ushqyese, probleme me zemrën dhe në raste të rënda, vdekje.
Workaholism ndodh kur individi kalon shumicën e kohës duke punuar, shpesh në kurriz të shëndetit dhe jetës sociale. Kjo varësi mund të jetë nxitur nga nevoja për sukses, frika nga dështimi, ose si mënyrë për të menaxhuar stresin.

Pasojat: Varësia nga puna mund të çojë në çrregullime të shëndetit mendor si ankthi dhe depresioni, probleme fizike si sëmundjet e zemrës dhe sindroma e rraskapitjes (burnout), dhe dëmtime në marrëdhëniet personale.
Përdorimi i tepruar i internetit dhe mediave sociale mund të çojë në varësi emocionale dhe psikologjike për shkak të gratifikimit të menjëhershëm dhe ndjenjave të përkatësisë që ofrojnë.

Pasojat: Varësia mund të çojë në izolim social, çrregullime të gjumit, neglizhim të përgjegjësive personale dhe profesionale, dhe ndjenja të vazhdueshme të pakënaqësisë me jetën reale.
Varësia nga blerjet shpesh fillon si një mënyrë për të përjetuar ndjenja të kënaqësisë dhe arritjes. Megjithatë, blerjet e tepruara mund të bëhen mjet për menaxhimin e stresit apo trishtimit.

Pasojat: Kjo varësi mund të çojë në borxhe të thella financiare, çrregullime të të ngrënit, dhe ndikime negative në marrëdhëniet personale dhe jetën profesionale.
Lojërat e fatit stimulojnë sistemin e shpërblimit të trurit në mënyra të ngjashme me substancat e varësisë, duke prodhuar ndjesi të forta të kënaqësisë dhe duke nxitur nevojën për të vazhduar të luajtur.

Pasojat: Varësia mund të çojë në humbje të mëdha financiare, probleme me punën dhe marrëdhëniet, dhe në disa raste, çrregullime psikologjike si depresioni ose ankthi.
Video lojërat mund të jenë tërheqëse për shkak të sistemeve të tyre të shpërblimit dhe sfidave që stimulojnë trurin. Lojtarët mund të zhvillojnë varësi emocionale dhe psikologjike, duke i përdorur lojërat si një mënyrë për të shpëtuar nga realiteti.

Pasojat: Varësia nga video lojërat mund të çojë në neglizhimin e detyrimeve personale dhe profesionale, probleme shëndetësore për shkak të sedentarizmit dhe çrregullime të gjumit, si dhe izolim social.
Koleksionimi i ekstrem karakterizohet nga nevoja e pakontrollueshme për të mbledhur objekte, madje edhe ato që nuk kanë vlerë materiale ose personale të dukshme. Kjo mund të shkojë përtej një hobi të thjeshtë dhe të bëhet një varësi.

Pasojat: Varësia nga koleksionimi mund të çojë në grumbullimin e shtëpisë me objekte, çka shkakton stres në marrëdhëniet me të tjerët dhe probleme në menaxhimin e hapësirës së jetesës, si dhe probleme financiare.
Disa njerëz zhvillojnë një varësi ndaj tatuazheve, duke kërkuar të vazhdojnë të shtojnë më shumë dhe më shumë art në trupin e tyre. Kjo mund të fillojë si një mënyrë për të shprehur veten ose për të përjetuar ndjesinë e kontrollit mbi trupin e tyre.

Pasojat: Varësia nga tatuazhet mund të çojë në pasojat shëndetësore nga procedurat e tatuazhit, si infeksionet ose reagimet alergjike, si dhe mund të ndikojë në mundësitë e punësimit në disa sektorë dhe arrijnë deri në ardhje në konflikt me normat sociale ose profesionale.
Njihet gjithashtu si sëmundja e akumulimit, ku individët nuk mund të heqin dorë nga sendet, edhe nëse objektet nuk kanë vlerë praktike apo emocionale.

Pasojat: Kjo varësi mund të çojë në kushte të jetesës që janë të rrezikshme dhe të pashëndetshme, duke shkaktuar izolim social, probleme shëndetësore dhe stres emocional të rëndësishëm.
Varësia seksuale karakterizohet nga sjellje seksuale e pakontrollueshme që vazhdon pavarësisht pasojave negative. Kjo varësi shpesh mbulon nevoja emocionale të pathëna dhe probleme të thella psikologjike.

Pasojat: Varësia seksuale mund të çojë në probleme serioze në marrëdhëniet, rrezik të lartë të sëmundjeve seksualisht të transmetueshme, si dhe çrregullime psikologjike dhe emocionale.
Konsumi i tepruar i përmbajtjes pornografike mund të çojë në varësi psikologjike, ku individët përdorin pornografinë për të menaxhuar stresin ose për të ndjerë kënaqësi.

Pasojat: Varësia nga pornografia mund të çojë në realitete të deformuara rreth seksualitetit, probleme në funksionimin seksual, dhe dëmtime të marrëdhënieve intime.

Simptomat

Varësitë përfshijnë një spektër të gjerë të çrregullimeve që ndikojnë në sjelljen dhe funksionimin e trupit. Simptomat e përgjithshme të varësive mund të jenë të ndryshme bazuar në substancën ose sjelljen varësuese, por disa simptoma janë të përbashkëta për shumicën e varësive.

Simptomet e përgjithshme:

Ky simptomë karakterizohet nga një dëshirë e fortë dhe vazhdimisht e pranishme për të përdorur substancën ose për të angazhuar në një sjellje specifike. Dëshira mund të jetë aq e fuqishme saqë mendimet për substancën ose sjelljen mbizotërojnë, duke penguar përqendrimin në aktivitete të tjera.
Edhe pse individët mund të jenë të vetëdijshëm për dëmet dhe problemet që sjellja e tyre po shkakton në jetën e tyre personale dhe profesionale, ata ndjejnë se nuk mund të ndalojnë. Kjo përfshin dëmtime të marrëdhënieve, humbje të punës, probleme financiare, dhe dëmtime të shëndetit.
Edhe pse individët mund të jenë të vetëdijshëm për dëmet dhe problemet që sjellja e tyre po shkakton në jetën e tyre personale dhe profesionale, ata ndjejnë se nuk mund të ndalojnë. Kjo përfshin dëmtime të marrëdhënieve, humbje të punës, probleme financiare, dhe dëmtime të shëndetit.
Varësia mund të çojë në një ndryshim të qartë në sjelljen dhe prioritete të personit, ku varësia merr një rol qendror në jetën e tij, duke lënë pak vend për interesat e mëparshme ose detyrimet e përditshme.
Toleranca ndodh kur trupi përshtatet me substancën dhe kërkon doza më të mëdha për të arritur të njëjtën ndjenjë efekti si më parë. Kjo është një shenjë e qartë e varësisë fizike dhe mund të çojë në përdorim gjithnjë e më të rrezikshëm të substancës.
Simptomat e tërheqjes variojnë në varësi të substancës ose sjelljes, por përgjithësisht përfshijnë ndryshime të humorit, dhimbje trupore, ndjesi të ankthit, irritabilitet, dhe në raste të varësive të forta, manifestime fizike si dridhje ose të vjella.
Varësia e ndikon negativisht aftësinë e individit për të kryer detyrat e përditshme në punë, në shtëpi, ose në shkollë, çka shpesh çon në performancë të ulët dhe probleme me autoritetet ose me marrëdhëniet familjare.
ërfshin paaftësinë për të ndaluar ose kontrolluar përdorimin e substancës ose sjelljen, pavarësisht përpjekjeve të vazhdueshme për ta bërë këtë, dhe shpesh ndihet si një dështim personal.
ndividët mund të bëjnë përpjekje të mëdha për të fshehur varësinë e tyre, duke gënjyer rreth asaj se sa shpesh e përdorin substancën ose angazhohen në sjelljen varësuese, për të shmangur gjykimin ose për të mohuar problemet që sjellja po shkakton.
Si pasojë e fokusit të tepruar në varësi, individët shpesh neglizhojnë nevojat e tyre bazë, duke përfshirë higjienën personale, ushqimin e shëndetshëm, dhe kujdesin mjekësor. Kjo mund të çojë në përkeqësimin e shëndetit fizik dhe mendor.
Këto simptoma janë të përshkruara nga burime të ndryshme shkencore dhe mjekësore, duke përfshirë Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5) të Shoqatës Amerikane të Psikiatrisë, i cili është një standard i njohur ndërkombëtarisht për diagnozën e çrregullimeve mendore, duke përfshirë varësitë.

Shkaqet

Varësitë mund të zhvillohen si rezultat i një kombinimi të faktorëve gjenetikë, mjedisorë dhe biologjikë. Këtu janë disa nga faktorët kryesorë që kontribuojnë në formimin e varësive:

Disa nga shkaqet:

Studimet kanë treguar se gjenetika luan një rol të rëndësishëm në predispozitën për varësi, duke përbërë deri në 60% të rrezikut për të zhvilluar çrregullime të përdorimit të substancave. Njerëzit me histori familjare të varësive janë më të prirur të zhvillojnë varësi vetë.
Ekziston një lidhje e fortë mes varësive dhe çrregullimeve të shëndetit mendor si depresioni, ankthi dhe çrregullimi i stresit pas-traumatik (PTSD). Këto gjendje mund të bëjnë që individët të përdorin substancat ose të angazhohen në sjellje varësuese si mënyrë për të menaxhuar simptomat e tyre.
Presioni i bashkëmoshatarëve, mungesa e mbështetjes familjare, dhe qasja e lehtë në substancat e ndryshme mund të rrisin rrezikun e përdorimit dhe zhvillimit të varësive. Gjithashtu, ngjarjet e hershme të jetës si përvojat traumatike gjatë fëmijërisë mund të ndikojnë në rritjen e rrezikut të varësive më vonë në jetë.
Moshët e hershme të jetës janë veçanërisht kritike, pasi përdorimi i substancave gjatë kësaj periudhe mund të çojë në ndryshime afatgjata në trurin në zhvillim, duke rritur mundësinë e progresit të varësive.
Stresi kronik është një tjetër faktor i rëndësishëm që mund të ndikojë në zhvillimin e varësive, duke nxitur përdorimin e substancave ose sjelljeve si mënyra për lehtësimin e stresit.
Qasja dhe ekspozimi i vazhdueshëm ndaj substancave ose sjelljeve varësuese rrit mundësinë e zhvillimit të varësive. Kjo mund të përfshijë gjithçka nga mjediset shoqërore që inkurajojnë përdorimin e substancave te reklamat që glorifikojnë përdorimin e alkoolit ose lojërat e fatit.
Mungesa e ndërgjegjësimit ose edukimit rreth rreziqeve të varësive mund të bëjë që individët të mos kuptojnë pasojat e përdorimit të substancave ose angazhimit në sjellje varësuese derisa të jetë shumë vonë.
Faktorët socio-ekonomikë si varfëria, papunësia dhe presioni profesional mund të çojnë në stres të lartë dhe të shtyjnë individët drejt substancave ose sjelljeve si mënyra për të menaxhuar stresin ose për të ikur nga realiteti i vështirë.
Normat dhe vlerat kulturore që lehtësojnë ose inkurajojnë përdorimin e substancave ose angazhimin në sjellje të caktuara mund të ndikojnë në sjelljet e varësisë. Për shembull, në kultura ku përdorimi i alkoolit është i zakonshëm në çdo aktivitet social, individët janë më të prirur të zhvillojnë varësi nga alkooli.

Këto të dhëna janë përmbledhur nga burime të besueshme në fushën e shëndetit mendor dhe varësive, duke përfshirë Mayo Clinic, Psychology Today dhe Cleveland Clinic (Mayo Clinic)​ (Psychology Today)​ (Cleveland Clinic). Këto studime ndihmojnë në kuptimin më të mirë të faktorëve që ndikojnë në varësi dhe në ofrimin e trajtimeve të përshtatshme.

Menaxhimi dhe trajtimi

Për disa lloje të varësive, veçanërisht ato nga substancat si opiatet ose alkooli, medikamentet mund të përdoren për të ndihmuar në lehtësimin e simptomave të tërheqjes, menaxhimin e dëshirave, dhe mbajtjen e një personi në rrugën e rimëkëmbjes.

Medikamentet si buprenorfina, metadona, dhe naltreksoni janë të zakonshme për trajtimin e varësisë nga opiatet.
Kjo përfshin terapitë si Terapia Kognitive Sjellëse (CBT) dhe Terapia e Pranisë së Ndërgjegjshme (MBCT), të cilat ndihmojnë individët të kuptojnë dhe të ndryshojnë mënyrat e mendimit që kontribuojnë në varësinë e tyre.

Terapia ndihmon gjithashtu në zhvillimin e aftësive për të menaxhuar stresin dhe për të përballuar sfidat pa u kthyer në substancat ose sjelljet varësuese.
Trajtimi stacionar ofron një mjedis të kontrolluar ku individët mund të marrin mbështetje të vazhdueshme dhe trajtim intensiv. Programet jo-stacionare ofrojnë fleksibilitet më të madh dhe lejojnë individët të vazhdojnë me pjesën e tyre të jetës ndërsa marrin trajtim.
Trajtimi stacionar ofron një mjedis të kontrolluar ku individët mund të marrin mbështetje të vazhdueshme dhe trajtim intensiv. Programet jo-stacionare ofrojnë fleksibilitet më të madh dhe lejojnë individët të vazhdojnë me pjesën e tyre të jetës ndërsa marrin trajtim.
Ky lloj terapie ndihmon individët të përballen me realitetin e tyre të përditshëm në mënyrë më efektive, duke i mësuar të identifikojnë dhe menaxhojnë sjelljet që çojnë në përdorim të substancave ose sjellje varësuese. Terapia synon të forcojë vetëdijen dhe përgjegjësinë personale, duke ndihmuar klientët të krijojnë një mjedis më të shëndetshëm për veten.
Kjo terapi përdoret për të ndihmuar individët të gjejnë motivimin e tyre për ndryshim, duke përfshirë përmirësimin e gatishmërisë për të ndryshuar dhe rritjen e angazhimit në trajtim. Terapistët përdorin teknika të ndërtimit të motivit dhe përforcimin e qëllimeve afatgjata të klientëve për të jetuar pa varësi.
Këto programe synojnë të ulin rreziqet dhe pasojat negative të përdorimit të substancave për ata që nuk janë të gatshëm ose nuk janë në gjendje të ndalojnë përdorimin e tyre. Përfshin strategji si shkëmbimi i gjilpërave, trajtimi me zëvendësues të opiateve, dhe edukimi për praktikat e sigurta të përdorimit.
Kjo qasje trajton varësinë duke u përqendruar në trajtimin e traumave themelore që mund të jenë shkak për sjellje varësuese. Terapia e përpunimit të traumave si Terapia me Trajtimin e Lëvizjes së Syve dhe Rikthimin e Përpunimit (EMDR) dhe terapia e bazuar në lidhje janë teknika të njohura për trajtimin e traumës.
Inovacionet në teknologji kanë mundësuar përdorimin e realitetit virtual për trajtimin e varësive. Pacientët përdorin avatars për të ushtruar situata të vështira në një mjedis virtual, duke u mësuar të menaxhojnë reagimet e tyre ndaj dëshirave ose stresorëve në mënyra të shëndetshme.
Këto programe synojnë të identifikojnë dhe trajtojnë individët që kanë shfaqur shenja të hershme të varësive por që ende nuk kanë zhvilluar një çrregullim të plotë të përdorimit të substancave. Ndërhyrja e herët mund të përfshijë edukimin, mbështetjen e bashkëmoshatarëve dhe këshillimin për të parandaluar përkeqësimin e gjendjes.
Këto programe ndihmojnë individët që janë në procesin e rimëkëmbjes nga varësia të reintegrohen në tregun e punës. Përfshijnë mbështetje në zhvillimin e karrierës, trajnimin profesional dhe ndërhyrjet në vendin e punës për të siguruar një kalim të suksesshëm.

Marre nga hulumtimet dhe publikimet e fundit: Principles of Drug Addiction Treatment  | RecoveryFirst.org, | NAADAC | VeryWellMind.com

Vërejtje:

Ky informacion është për qëllime edukative dhe nuk zëvendëson këshillimin ose diagnozën profesionale. Gjithmonë këshillohuni me psikologun tuaj ose një profesionist tjetër të shëndetit mendor për një vlerësim dhe trajtim të saktë.
logo-final

Pavarësisht se çfarë po përjetoni, ka mënyra për të ndërmarrë veprime për të mbështetur veten dhe ata përreth jush.

 

Menu


Regjistrohu duk shënuar E-mail

Abonohu falas për të marrë informacionet e fundit mbi shëndetin mendor